هر آنچه که باید درباره دیابت بدانید!
علایم، عوارض و روش های درمان
امروزه چیزی حدود نیم میلیارد نفر از جمعیت جهان مبتلا به دیابت هستند که بیماری بسیاری از آن‌ها هنوز تشخیص داده نشده است.
با توجه به تغییرات رژیم‌های غذایی روزانه و سبک زندگی در دنیای مدرن، تعداد مبتلایان به دیابت به سرعت در حال افزایش است.
با نزدیک شدن به میان‌سالی، همه‌ی افراد، به خصوص آن عده که دارای اضافه وزن یا سابقه‌ی خانوادگی هستند، باید به طور مداوم قند خون خود را بررسی کنند تا در مراحل اولیه از دیابت خود مطلع شوند.
بیماری قند تا حد خوبی با تغذیه‌ی صحیح و داشتن فعالیت بدنی، قابل پیشگیری و کنترل است. نخستین گام در راستای جلوگیری و مقابله با دیابت، آگاهی یافتن از زیر و بم آن است.
در این مقاله، به ساده‌ترین زبان، تمامی آنچه باید از این بیماری بدانید آورده شده است.
با ما همراه باشید تا به دانشی جامع درباره‌ی دیابت دست یابید و خود و خانواده‌ی خود را برای مقابله با آن مسلح کنید.
فرد دیابتی و اطرافیان او باید در مورد این بیماری اطلاع و آگاهی کافی داشته باشند تا بتوانند به طور فعال، با همکاری پزشک خویش، برای کنترل مطلوب قند خون تلاش کنند.
دیابت چیست؟
دیابت، بیماری قند، قند خون یا مرض قند، عبارت است از اختلال در سوخت‌وساز مواد نشاسته‌ای (کربوهیدارت‌دار) در بدن. کلمه‌ی دیابت، از زبان یونانی گرفته شده است و در واقع به معنی «افزایش دفع ادرار» است که یکی از نشانه‌های ابتلا به این بیماری به شمار می‌آید. در خون همه‌ی ما قند وجود دارد. با این وجود، در افراد دیابتی، میزان قند خون، به طور قابل توجهی بیشتر از سایر افراد است و اضافه‌ی این قند به صورت ادرار دفع می‌شود. دیابت یکی از رایج‌ترین بیماری‌ها در سراسر جهان است. در نتیجه، شناخت بسیار خوبی از آن وجود دارد و روش پیشگیری و درمان مشخصی دارد.
دلیل ابتلا به دیابت چیست؟
علت بروز دیابت این است که یا انسولین در بدن ساخته نمی‌شود و یا این که مقدارش ناچیز است و نیازهای بدن را برآورده نمی‌سازد. انسولین، هورمونی است که از لوزالمعده به درون جریان خود ترشح می‌شود. با ترشح این هورمون، قندی که به صورت گلوکز در خون وجود دارد، می‌تواند وارد سلول‌ها شود و به عنوان منبع انرژی بسوزد. زمانی که اختلالی در ساخته شدن انسولین وجود داشته باشد، سوخت و ساز بدن دچار مشکل می‌شود و گلوکز داخل خون باقی می‌ماند که آسیب‌های جانبی بسیاری را به دنبال خواهد داشت.
انسولین در واقع کنترل‌کننده‌ی میزان گلوکز درون خون است. پس عمده‌ترین مشکل یک دیابتی، استفاده و کنترل مواد قندی و کربوهیدارت‌دار است.
نشانه‌های دیابت شامل چه مواردی است؟
- تکرر ادرار
- تشنگی فراوان (که در اصل ناشی از افزایش دفع ادرار است.)
- خستگی
- گرسنگی غیرعادی
- کاهش وزن بدن
- بی‌حوصله شدن
- دیر بهبود یافتن زخم‌ها
- عفونت‌های مکرر
- تاری دید
- تیرگی‌های غیرعادی پوستی (به خصوص در ناحیه‌ی گردن و زیر بغل)
- بی حسی یا مورمور شدن انگشتان
بعضی افراد این علائم را به افزایش سن نسبت می‌دهند و آن‌ها را جدی نمی‌گیرند. برای اطمینان، در صورت مشاهده‌ی این موارد، حتماً قند خون خود را اندازه‌گیری کنید. کشف بیماری در مراحل اولیه، کمک زیادی به کنترل آن می‌کند.
عوارض دیابت: دیابت چه آسیب‌هایی به شما می‌زند؟
همان‌طور که گفتیم، افزایش مداوم میزان قند خون، سلامتی را به خطر می‌اندازد. مهم‌ترین عوارض ناشی از دیابت عبارت‌اند از:
- بیهوش شدن یا کمای دیابتی
- عوارض چشمی
- نارسایی کلیوی
- سکته و آسیب‌های مغزی
- عوارض و سکته‌ی قلبی
- عوارض عصبی
- نیاز به قطع اعضای بدن به دلایل مختلف
می‌بینید که دیابت باید جدی گرفته شود. در دیابت سنین بالا، پیشگیری و کنترل بسیار ساده و عملی است و تمامی این عوارض قابل اجتناب هستند.
انواع دیابت کدام است؟
آنچه ما در لفظ رایج به عنوان دیابت می‌شناسیم، در واقع دیابت نوع ۲ است که در سنین بالا ظاهر می‌شود.
با این حال، این تنها مدل ممکن برای بیماری قند خون نیست. انواع دیابت عبارت است از:
دیابت نوع ۱
دیابت نوع ۱، زمانی بروز پیدا می‌کند که سلول‌های لوزالمعده دیگر نتوانند هیچ انسولینی تولید کنند.
این مدل، در میان کودکان، نوجوانان و افراد زیر ۳۰ سال دیده می‌شود و دلیل ابتلا به آن، تغذیه‌ای نیست. در حقیقت، دانشمندان معتقدند یکی از دلایل این نوع دیابت، داشتن زمینه‌ی ژنتیکی است.
دلیل دیگر می‌تواند ویروس‌های خاصی باشد که لوزالمعده و دیواره‌ی آن را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
به علاوه، وجود اختلال در سیستم دفاعی بدن که موجب از بین رفتن سلول‌های تولیدکننده‌ی انسولین می‌شوند، یکی دیگر از علل احتمالی دیابت نوع ۱ است.
حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از مبتلایان به مرض قند، در این دسته قرار دارند.
دیابت نوع ۲
نام دیگر آن، دیابت بزرگسالی است و چیزی حدود ۹۰ درصد دیابتی‌ها را در برمی‌گیرد.
در بدن این افراد، در ابتدا مشکلی برای ترشح انسولین وجود نداشته است اما به دلایلی که معمولاً با تغذیه در ارتباط هستند، اختلال در پاسخ هورمونی و مقاومت به انسولین در بدن ایجاد می‌شود که عامل اصلی ایجاد “هایپرگلیسمی” یا افزایش قند خون است.
در بسیاری از افراد، علائم دیابت نوع ۲، به سختی قابل تشخیص است و زمانی که اولین نشانه‌ها ظهور می‌کنند،
در واقع بیماری کمی پیشرفت کرده است. در نتیجه، بهتر این است که با عبور از سال‌های جوانی، قند خون را هر چند وقت یک‌بار اندازه‌گیری کنیم.
برای اطلاعات بیشتر در این باره میتوانید مقاله آشنایی با دیابت نوع ۱ و ۲ را مطالعه کنید.
دیابت حاملگی
چیزی حدود ۳ تا ۵ درصد خانم‌ها در دوران بارداری، به خصوص در طی ماه‌های آخر آن، به دیابت مبتلا می‌شوند.
هرچه بدن از قبل مستعدتر به بیماری قند باشد، احتمال بیماری در دوارن حاملگی بیشتر می‌شود.
این دیابت، در نیمی از موارد، بعد از زایمان و به دنیا آمدن نوزاد از بین می‌رود که در این صورت، جای نگرانی نیست.
با این حال، هنوز هم ممکن است در بارداری‌های بعدی، مجدداً ظهور پیدا کند. نیمی دیگر از مادرانی که در طی بارداری دچار این مشکل شده‌اند، بعد از وضع حمل هم مبتلا می‌مانند.
در این صورت، مادر و فرزند باید تحت مراقبت پزشک قرار گیرند.
دیابت همراه با بیماری‌های دیگر
در بعضی افرادی که مبتلا به بیماری‌های تاثیرگذار بر هورمون‌های بدن هستند، ممکن است بدون مشکلات تغذیه‌ای، دیابت در هر سنی بروز پیدا کنید.
از جمله این بیماری‌ها می‌توان به تالاسمی، بیماری‌های لوزالمعده، انواع مشکلات غدد درون‌ریز و بسیاری موارد مشابه آن اشاره کرد.
در صورتی که با ابتلا به این بیماری‌ها، دچار مرض قند خون شدید، حتماً باید تحت نظارت جدی پزشک قرار بگیرید و درمان‌های دارویی دریافت کنید.
اندازه گیری میزان قند:
انواع روش های خانگی
اندازه‌گیری میزان قند
به دو روش کلی می‌توان میزان قند بدن را اندازه گرفت: کنترل قند خون و اندازه‌گیری قند ادرار
در اغلب افراد مسن، کنترل مرتب قند ادرار می‌تواند کافی باشد.
با انجام تست ادرار می‌توان مستقیماٌ دریافت که قند موجود در خون بیشتر از حد معمول است یا خیر.
در مقابل، برای دیابتی‌های جوان و میان‌سال که هدف اصلی درمان جلوگیری از کلیه‌ی عوارض محتمل است، کنترل قند از طریق خون انجام می‌شود.
پزشک با توجه به وضعیت هر فرد باید روش و بازه‌ی زمانی بین اندازه‌گیری‌ها را تعیین کند.
آستانه‌ی کلیوی
اگر قصد اندازه‌گیری قند خون را دارید باید با یک اصطلاح رایج آشنا شوید:
آستانه‌ی کلیوی. این عبارت عموماً برای اشاره به قند خون ۱۸۰ میلی گرم درصد (۱۰ میلی مول در لیتر) استفاده می‌شود.
البته این عدد می‌تواند فرد به فرد متغیر باشد و شاید دکتر شما، عددی کمی بیشتر یا کمتر از این را به عنوان آستانه‌ی کلیوی شما تشخیص دهد
. در صورتی که قند خون، کمتر از این عدد باشد، گلوکزی در ادرار وجود ندارد. برای قند بالاتر از این، نتیجه‌ی تست ادرار، وجود قند را نشان خواهد داد.
چگونه قند خون و ادرار را اندازه بگیریم؟
روش اندازه‌گیری قند ادرار:
نوارهای تست قند ادرار در بازار موجود هستند و به راحتی میتوانید آن‌ها را تهیه کنید.
نوار تست را برای لحظه‌ای کوتاه در مسیر ادرار قرار دهید یا در ظرف حاوی ادرار بگذارید و بلافاصله بیرون بیاورید.
توجه کنید که نباید برای مدت طولانی نوار را در معرض ادرار قرار دهید. حال حدود دو دقیقه صبر کنید. سپس، رنگ نوار را با رنگ‌های راهنمای روی جعبه مقایسه کنید.
اگر نوار اصلاً رنگی نگرفته باشد، یعنی شما در ادرار خود گلوکز ندارید و میزان گلوکز شما زیرآستانه‌ی کلیوی قرار دارد.
اگر درمان شما خوب پیش رفته باشد یا مبتلا به دیابت نباشید، این نتیجه را به طور مرتب دریافت خواهید کرد.
در صورت تحت درمان بودن، معمولاً کافی است که هفته‌ای دو بار، حدود دو ساعت بعد از صبحانه، گلوکز ادرار خود را اندازه بگیرید. با این حال، دستور پزشک را در اولویت قرار دهید.
در صورتی که نوار رنگ گرفته باشد، ادرار شما دارای گلوکز است.
در این صورت، حتماً در یک تقویم یا دفتر، نتیجه را ثبت کنید و در مراجعه‌ی بعدی به پزشک اطلاع دهید.
اگر برای سه روز پشت سر هم همین نتیجه را بگیرید، حتی در صورتی که حال عمومی خوبی داشته باشید، باید فوراً پزشک خود را در جریان قرار دهید.
روش اندازه‌گیری قند خون
این اندازه گیری اصولاً به کمک نوارهای قند خون انجام می‌گیرد. خود فرد می‌تواند به سادگی بدون کمک، قند را از این طریق اندازه گیری کند.
برای این کار، ابتدا دستهای خود را به خوبی با آب و صابون بشویید. با استفاده از سوزن مخصوص که لانسِت نام دارد، یه قطره خون از قسمت کناره‌ی انگشت بگیرید.
این کار ساده است و معمولاً در تلاش اول میتوانید موفق شوید. سوزن را کاملاً وارد انگشت نکنید.
فقط نوک آن را عمود بر دست گذاشته و کمی زیر پوست برسانید. اگر قطره‌ی حاصل کوچک بود، میتوانید اندکی کناره‌های انگشت را فشار دهید تا خون کافی خارج شود.
کناره‌ی انگشت را گرفته و خون را روی نوار تست قرار دهید. بعد از گذشت سی ثانیه، خون را به آرامی از روی نوار پاک کرده و مجدداً سی ثانیه صبر کنید.
این زمان‌ها باید تا حد امکان دقیق باشند. به علاوه برای اطمینان، راهنمای دستگاه مورد استفاده را مطالعه کنید.
در نهایت، رنگ روی نوار را با جعبه‌ی تست مقایسه کنید تا میزان قند خون خود را به دست آورید.
سوزن مخصوص (لانست) یکبارمصرف را هرگز مجدداً استفاده نکنید. این سوزن باید استریلیزه باشد و فقط برای یک مرتبه اندازه‌گیری، طراحی شده است
دستگاه‌های اندازه‌گیری قند خون
دستگاه‌های اندازه‌گیری قند خون به نحوه‌های گوناگونی عمل می‌کنند. دو نوع اصلی این روش‌ها عبارت هستند از:
بیوسنسور و فوتومتری.
به علاوه، بازه‌های اندازه‌گیری این دستگاه‌ها نیز با هم فرق می‌کند.
بعضی دستگاه‌ها از ۱۰ تا ۵۰۰ میلی‌گرم درصد (معادل با ۰.۵ تا ۲۷.۷ میلی‌مول در لیتر) و بعضی دیگر ۲۰ تا ۶۰۰ میلی‌گرم درصد (یعنی ۱.۱ تا ۳۳.۳ میلی‌مول در لیتر) را مشخص می‌کنند.
البته بسیاری دستگاه‌ها، هر دو واحد میلی‌گرم درصد و میلی‌مول در لیتر را همزمان دارا هستند و نیازی نیست نگران واحدها باشید. دستهای از دستگاه‌های اندازه‌گیری میزان قند خون، حتی می‌توانند تمام مقادیر اندازه‌گیری شده را در حافظه به صورتی ذخیره کنند که پزشک بتواند به سادگی نمودار داده‌ها را در رایانه رسم کند.
دستگاه‌هایی که از روش فوتومتری استفاده می‌کنند، به دما و رطوبت حساس هستند.
برای استفاده از آن‌ها، ترجیحاً مجدداً رنگ نوار را با جعبه مقایسه کنید تا از نتیجه اطمینان حاصل کنید.
دقت این دستگاه‌ها در دمایی خارج از بازه‌ی ۱۰ تا ۴۰ درجه‌ی سانتی‌گراد معمولاٌ به شدت کاهش می‌یابد. البته بازه‌ی دمایی دقیق را میتوانید در مشخصات دستگاه مشاهده کنید.
به علاوه در محیطی مانند حمام یا استخر، بعید است دستگاه عدد درستی را به شما بدهد.
محدوده‌ی قند خون بالا، نرمال و پایین
مشخص است که اندازه‌گیری به تنهایی نمی‌تواند دید درستی از میزان قند خون به ما بدهید.
باید بدانیم عددی که به دست آورده‌ایم، نشانگر چیست؟
دو زمان رایج برای اندازه‌گیری قند خون، بعد از بیداری و قبل از خوردن مواد غذایی، یعنی ناشتا و دو ساعت بعد از غذا است.
در این بخش، تمامی عددها با واحد میلی‌گرم درصد (میلی‌گرم بر دسی‌لیتر) گزارش شده‌اند که رایج‌ترین واحد مورد استفاده است.
در صورتی که عدد به دست آمده، از این بازه‌ها بیشتر باشد، می‌گوییم قند خون بالاست. عدد اندازه‌گیری شده به صورت ناشتا اگر کمتر از عدد ابتدایی بازه باشد، نشانگر قند خون پایین است.
برای قند خون دو ساعت بعد از غذا هم می‌توان از همان اعداد کمینه‌ی قند ناشتا برای تعیین پایین بودن قند خون استفاده کرد.
قند خون نرمال ناشتا: بین ۶۰ تا ۱۴۰
قند خون نرمال ناشتا برای افراد سالم: ۶۰ تا ۱۰۰
قند خون نرمال ناشتا برای دیابتی‌ها: ۸۰ تا ۱۴۰
قند خون دو ساعت بعد غذا برای افراد سالم: زیر ۱۴۰
قند خون دو ساعت بعد غذا برای افراد دیابتی: زیر ۱۸۰
چه گروه هایی بیشتر در معرض ابتلا به دیابت هستند؟
افراد دارای اضافه وزن
امان از این اضافه وزن که ریشه‌ی هزار جور بیماری است!
اگر دارای وزن زیادی باشید، احتمالاً مصرف کربوهیدارتتان هم زیاد بوده. به علاوه، وزن بالا عملکرد دستگاه‌های مختلف را تضعیف می‌کند و در نهایت می‌تواند منجر به دیابت شود.
کسانی که تغذیه‌ی غلط دارند
لذت خوردن شیرینی خامه‌ای و تنقلات ناسالم تا وقتی اولویت دارد که دچار بیماری شوید.
آن زمان است که درمی‌یابید سلامتی ارزشمندترین دارایی ماست و نباید به این راحتی آن را به خطر بیندازیم. اما این، همه‌ی ماجرا نیست.
بعضی از ما فکر می‌کنیم تغذیه‌ی خوبی داریم؛ ولی واقعیت چیز دیگری است.
مشخص است که غذاهای فست‌فودی، نوشابه، آبمیوه‌های آماده و تنقلات صنعتی را باید از برنامه‌ی غذایی خود خارج کنیم.
اما این کافی نیست. گاهی مصرف بیش از حد کربوهیدارت‌هایی مثل آرد سفید، برنج و ماکارونی در رژیم غذایی‌ای که فاقد سبزیجات و مواد مغذی باشد هم می‌تواند آسیب‌زننده باشد.
افراد میان‌سال و مسن
با افزایش سن، تاثیر سبک زندگی غلط ذره ذره خودش را نشان می‌دهد. همچنین، بدن دیگر توانایی سابق برای ترمیم و از بین بردن آسیب‌ها را ندارد. تحرک نیز معمولاً با بالارفتن سن و سال، کاهش پیدا می‌کند و همه‌ی این‌ها دست به دست هم می‌دهد تا به سمت بیماری‌هایی مانند مرض قند برویم.
مصرف‌کنندگان دخانیات
دخانیات فقط ریه‌های شما را از بین نمی‌برد. مصرف سیگار و قلیان، غلظت انسولین ناشتا را کاهش داده و غلظت گلوکز خون بعد از خوردن مواد قندی را افزایش می‌دهد که منجر به دیابت می‌شود.
گروهی که از نظر ژنتیکی مستعد هستند
اگر در میان اقوام شما دیابت زیاد باشد، باید بیشتر احتیاط کنید. تحقیقات پژوهشگران نشان داده است که بیماری قند می‌تواند به دلیل پیش‌زمینه‌ی ژنتیکی، محتمل‌تر شود.
افراد کم‌تحرک
چه سالم باشید، چه نه، ورزش کردن را باید در برنامه‌ی روزانه‌ی خود جا دهید. با شغل‌ها و تفریحات امروزی، همه‌ی ما بیشتر روز را نشسته یا بی‌حرکت سپری می‌کنیم.
بدن انسان برای این حد از عدم تحرک ساخته نشده است و بیماری‌های گوناگونی می‌تواند از این وضعیت ناشی شود.
عده‌ای که اضطراب و استرس زیاد دارند
در دهه‌های اخیر، محققین به طور مداوم مقالاتی را منتشر می‌کنند که نشان می‌دهد بیماری‌های جسمی، دارای ریشه‌های عصبی هستند.
در این میان، استرس یکی از اصلی‌ترین عوامل عصبی تاثیرگذار بر سلامت بدن است.
علاوه بر اینکه در غذا خوردن باید میانه‌رو باشید، بهتر از حرص خوردن را هم کنترل کنید تا از آسیب‌های دیابت در امان باشید.